Laur (eaci) rewitalizacji
Prezentacja: Promotor Rewitalizacji 2009
Dzięki korzystnym relacjom geograficznym i hydrotechnicznym możliwe było powstanie w XVIII w. Kanału Bydgoskiego i tym samym Bydgoskiego Węzła Wodnego (BWW) – najistotniejszego punktu na Międzynarodowej Drodze Wodnej E-70 z Berlina do Kaliningradu.. W wyniku intensywnej eksploatacji tego szlaku Bydgoszcz rozwijała się gospodarczo, była kwitnącym portem rzecznym z silnym zapleczem typowym dla wodnego transportu towarowego....
Obok urządzeń wodnych służących transportowi wzdłuż jej brzegów powstawała charakterystyczna, nadwodna infrastruktura rekreacyjna i sportowa. Bydgoszcz lokowana nad Brdą, rozwijając się „dotarła” do Wisły....
Brda, harmonijnie wkomponowana w pejzaż miasta, lubiana przez Bydgoszczan, opiewana przez artystów, podziwiana przez turystów-wodniaków oraz przybyszów z innych stron Polski i Europy, tworzyła niepowtarzalny oryginalny nadrzeczny klimat miasta. Ostatnie dekady XX w. nie były dla Brdy i Kanału Bydgoskiego czasem łaskawym. Gwałtownie tracił na znaczeniu transport wodny, coraz mniej wykorzystywane było jego zaplecze. Nieoczyszczone ścieki pogorszyły stan biologiczny wody. Miasto przestało cenić swoją rzekę.
Procesy rewitalizacyjne w Bydgoszczy charakteryzują się długoletnią, konsekwentną praktyką i dotyczą wszystkich dziedzin życia miasta – od działań informacyjnych i promocyjnych, zmieniających społeczne uwarunkowania i społeczną świadomość utraconych walorów miasta, poprzez działania programowe, wyznaczające zasady i kierunki działań organizacyjnych i inwestycyjnych, do działań projektowych i realizacyjnych. Badania, programy i działania dotyczące zarówno szczególnych zagadnień (kryzysowych obszarów problemowych), jak również zjawisk kryzysowych zlokalizowanych na wyznaczonym terenie.
Nasz dorobek i działania dotyczące szczególnie rewitalizacji i rozwoju naszego najcenniejszego zasobu marki Bydgoszczy najistotniejszego punktu na co najmniej polskim odcinku Międzynarodowej Drogi Wodnej E-70 - jakim jest BWW. Odbywają się zgodnie z Programem Rewitalizacji i Rozwoju Bydgoskiego Węzła Wodnego, który otrzymał nagrodę pierwszego stopnia Ministra Budownictwa, obecny Laur Rewitalizacji oraz z Lokalnym Programem Rewitalizacji dla Miasta Bydgoszczy, również dziś Laurem nagrodzonym.
Osobnym zagadnieniem są działania społeczne mające na celu przywrócenie wśród mieszkańców utraconej w drugiej połowie XX w. nadrzecznej tożsamości poprzez: edukację młodzieży w trakcie rejsu po Brdzie i Kanale Bydgoskim na ekologicznych, solarnych statkach tramwaju wodnego, tworzenie interdyscyplinarnego Centrum Promocji Bydgoskiego Węzła Wodnego, regaty i imprezy na wodzie, kreowanie specyficznego salonu miasta – salonu na wodzie.
Bydgoski Węzeł Wodny jest naszym atutem w Bydgosko – Toruńskim Obszarze Metropolitalnym, którego kręgosłupem jest Wisła. Wraz ze Starym Miastem Torunia oraz zasobami kulturowymi i przyrodniczymi tego obszaru, będzie stanowił wyjątkowo atrakcyjną ofertę turystyczną regionu i kraju.
Woda lustrem miasta - z wody widać inaczej Bydgoszcz pod względem jej postrzegania i wywoływanych emocji, odbierana jest dwojako. Pierwsze spostrzeżenie, to miasto widziane z miejsca i poziomu ulicy, drugie, to miasto oglądane z i od strony wody. Te dwa „klimaty” spotykające się na brzegu, tworzą na całej długości Kanału Bydgoskiego, Starego Kanału, Brdy i Wisły różny, charakterystyczny dla każdego z tych miejsc nadrzeczny pejzaż. Ten obszar - strefa (woda, nabrzeża i bulwary, place i otaczająca zabudowa, czynne i posiadające unikatowe walory techniczne i kulturowe urządzenia wodne) wtopiony w bujną zieleń, tworzy niepowtarzalny nadrzeczny klimat i tożsamość. Jest jego kapitałem, atutem i wyróżnikiem. Stanowi o walorach i szansach rozwoju miasta.
W latach 90. XX w., przy narastającej konkurencyjności miast, postawiono na rewitalizację BWW i terenów przywodnych. Od 12 lat konsekwentnie i systemowo dąży do jego rewitalizacji i rozwoju, mając na celu przywrócenie transportu wodnego, w tym przede wszystkim turystyki wodnej oraz nadrzecznej tożsamości miasta i mieszkańców. Rozpoczęto od działań programowych, planistycznych, edukacyjnych i promocyjnych a następnie pojawiły się działania inwestycyjne.
Bydgoszcz ustanowiła Bydgoski Węzeł Wodny swoim obiektem flagowym, a Wyspę Młyńską obiektem flagowym Bydgoskiego Węzła Wodnego.
Salon miasta – nasz ,,wodny znak”
Każde miasto ma swój „salon”- magiczne miejsce - przyciągające do siebie mieszkańców, gdzie wszyscy się spotykają, gdzie odbywają się ważniejsze imprezy. W Bydgoszczy takim salonem, jest specyficzny „salon na wodzie”. Sercem Bydgoszczy, salonem miasta jest WYSPA MŁYŃSKA, unikatowy obszar położony w zakolu Brdy, w bezpośrednim sąsiedztwie Starego Miasta. Jej wyróżnikami są okalające ją wody Brdy i Brdy Młynówki, płynące na dwóch różnych poziomach. Szczególnym miejscem jest również obszar Brdy w rejonie Opery Nova i Starego Miasta z niezwykłym amfiteatem ze sceną na wodzie z Operą Nova w tle z jednej i Wyspą Młyńską z drugiej strony. Wyspa stanowiła bezpośrednie zaplecze gospodarcze miasta, wykorzystujące energię wodną. Kształt wyspy, wielokrotnie zmieniany, ostatecznie ukształtowany został w XIX w. W ramach rewitalizacji, przystosowaliśmy obiekty i infrastrukturą wyspy do funkcji: rekreacyjno-wypoczynkowych, kulturalnych oraz hotelowo-kongresowych. Otoczenie Wyspy Młyńskiej tworzy specyficzna XIX wieczna zabudowa, zwana powszechnie WENECJĄ BYDGOSKĄ, posiadająca dwie elewacje: malowniczą - będącą natchnieniem artystów - od strony Brdy Młynówki oraz równie atrakcyjną, po przeciwnej stronie, tworzącą pierzeję ulicy.
Rewitalizacja i przystosowanie na cele usługowe, podnosi jej walory użytkowe i estetyczne. Wenecja Bydgoska to wartościowe otoczenie Wyspy Młyńskiej. Ich walory wzajemnie się uzupełniają a dzięki zrealizowanym przejściom pieszym, tworzą spójny funkcjonalnie zespół, stanowiący najcenniejszy obszar BWW.
Brda i jej otoczenie są interesujące o każdej porze. Latem urzekają zielenią, zimą - ośnieżone i oszronione - prezentują się równie doskonale. Dzięki iluminacji rzeki i otaczających budynków, również nocą wydobywa się piękno architektury, rzeźb, obiektów pływających i przestrzeni publicznych.
Dzisiejsze uroki Bydgoszczy, przedstawiamy poprzez jej walory oglądane od strony wody, zgodnie z maksymą, że „Woda jest lustrem miasta” oraz, że „Z wody widać inaczej”.
Moje spostrzeżenia
Nasze działania rewitalizacyjne, dot. BWW, prowadzone są konsekwentnie i metodycznie od 1998 r. Głównym celem naszych działań było przywrócenie nadrzecznej tożsamości mieszkańców oraz nadrzecznego charakteru miasta. Działania te prowadzone są na podstawie strategicznych dokumentów jak: Strategia Bydgoszczy, Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego miasta Bydgoszczy, ww. Program Rewitalizacji i Rozwoju Bydgoskiego Węzła Wodnego, Lokalny Program Rewitalizacji, oraz Plan Rozwoju Bydgoszczy.
W naszym województwie istnieje szczególny, sposób finansowania działań rewitalizacyjnych ze środków U.E., dystrybuowanych w ramach RPO. Każde miasto Województwa Kujawsko - Pomorskiego, otrzymało wyliczone wg przyjętego klucza, stosowne środki, które rozdysponuje, na podstawie regulaminu, w własnym Lokalnym Programie Rewitalizacji.
Dziś to Samorządy wojewódzkie przejęły cały ciężar finansowania działań rewitalizacyjnych rezerwując środki w RPO. Szkoda, że nie w każdym województwie tak racjonalnie jak w naszym.
Działania programowe w sferze rewitalizacji (zwłaszcza w ramach LPR), oparte na doświadczeniach państw zachodnich, są nieadekwatne do naszych, obecnych, polskich uwarunkowaą społecznych, fiskalnych i gospodarczych.
Środki przyznawane w LPR na rewitalizację winny obejmowa również zadania ze sfery społecznej i był bezpośrednio z nimi skoordynowane. Taki sposób kreowania działań przyczyniłby się do skuteczniejszego osiągania celów społecznych.
Mizeria w postaci braku własnych środków, instrumentalne wykorzystywanie wskaźników przy kwalifikowaniu obszarów do rewitalizacji, zwłaszcza dotyczących budownictwa mieszkaniowego oraz słabe powiązania między działaniem a efektem społecznym powoduje, że LPR stają się często fasadowymi dokumentami, słabo lub wcale powiązanymi z programami i projektami społecznymi, mającymi przede wszystkim umożliwić - być formalną podstawą - pozyskania środków unijnych i „uzasadnić”, wskazane wcześniej do realizacji - na podstawie innych uwarunkowań lub potrzeb - zadania.
Oczekiwana od kilkunastu lat „ustawa rewitalizacyjna”, jeżeli nie będzie umożliwiała pozyskania środków na realizację rewitalizacyjnych projektów inwestycyjnych i społecznych, będzie ustawą martwą, na wzór ustawy o partnerstwie publiczno – prywatnym.
Jednym z głównych hamulców racjonalnych działań dotyczących polityki przestrzennej, porządkowania zabudowy śródmieść i centrów miast, gospodarki terenami, działań deweloperskich w tym procesów rewitalizacyjnych jest brak podatku katastralnego.
Podstawowym hamulcem działań rewitalizacyjnych w sferze przestrzennej, jest brak ukształtowanych, obowiązujących i stosowanych mechanizmów fiskalnych i prawnych, które tworzyłyby skuteczny, samoregulacyjny system. Takim mechanizmem, opartym na podatku katastralnym, mógłby być np. fundusz rewitalizacyjny (renta rewitalizacyjna), który byłby tworzony z różnicy wpływów podatku katastralnego spowodowanych wzrostem wartości nieruchomości wynikającej z działań rewitalizacyjnych.
Niezależnie od obowiązujących definicji rewitalizacji i szczególnie wyróżniony w nich czynnik społeczny, praktycznie prawie wszystkie nasze dotychczasowe działania mają charakter renowacji, przystosowania do nowych funkcji, rekonstrukcji lub regeneracji. Wynika to z faktu, że praktycznie niema możliwości racjonalnego i poprawnego prognozowania efektów społecznych w LPR. W trakcie „konstruowania” programu lub projektu rewitalizacji, efekty społeczne (oprócz zatrudnienia), z uwagi na słabe skorelowanie z programami społecznymi, są praktycznie mało przewidywalne i prognozowane na „wyczucie”. Problem występuje, gdy musimy się nimi wykazać przy okazji rozliczenia lub monitorowania efektów zadania rewitalizacyjnego.
Niestety, z przykrością muszę stwierdzić, że takie pojęcia jak: urbanistyka, planowanie przestrzenne, ład przestrzenny, w dużej części architektura, są pojęciami stosowanymi już prawie wyłącznie na uczelniach. Z autopsji wiem, jakie rozterki, zawodowe i moralne, przeżywają absolwenci w zetknięciu z praktyką.
Pryncypia, które winniśmy uwzględniać w procesie rewitalizacji obszarów nadrzecznych:
• rzeka jest elementem organicznym miasta a nie jego implantem;
• aby robić coś nad wodą nie można traktować jej okazjonalnie;
• ludzie kochają wszystko co jest z woda zwiazane;
• istnieje presja społeczna na działania wodne i nadwodne;
• rzeka jest dobra;
• powierzchnie pod dnem, na dnie, w wodzie, na wodzie i nad wodą mogą być powierzchniami komercyjnymi;
• rzeka to marka;
• należy tworzyć modę na wodę - rzekę;
• rzeka jest nośnikiem rozwoju miasta;
• woda waloryzuje jakość przestrzeni publicznych;
• zwielokrotnione problemy jakie będą musiały rozwiązywać nasze dzieci w obszarach nadwodnych będą skutkiem naszych decyzji lub ich braku;
• rzeka to sakrum;
Konkluzja
Mając zagwarantowane środki, stawiając na szerokie, konsekwentne działania inwestycyjne i promocyjne do tego naszą wytrwałość oraz entuzjazm mamy pewność, że za kilka lat do Bydgoszczy i przez Bydgoszcz będą płynąć jachty, statki pasażerskie i barki z kraju i Europy. Miasto odzyska dawną urodę. Przywrócimy nad Brdą i Kanałem jego dawny klimat w nowej oprawie, uratujemy zabytki techniki, z poszanowaniem prestiżu miejsca zagospodarujemy nabrzeża. Sprawimy tym samym, że BWW będzie naszą europejską wizytówką, radością i dumą a miasto odzyska swoją „nadrzeczną tożsamość”, gdyż Bydgoszcz - Brda, Kanał Bydgoski i Wisła czyli Bydgoski Węzeł Wodny to proste skojarzenie, to skojarzenie z europejską przyszłością.
Trzymając się wodnej terminologi mamy świadomość, że każde nasze działanie będzie kroplą, źródłem tworzącym „rzekę działań” prowadzącą do wspólnego sukcesu, polegającego na wykorzystaniu uzupełniających się walorów turystycznych Bydgoszczy, Torunia i pozostałych miejscowości Bydgosko-Toruńskiego Obszaru Metropolitalnego, które łączy Wisła nasz wspólny ,,Wodny Znak”, na Międzynarodowej Drodze Wodnej E-70.
Motto dla działań w sferze rewitalizacji BWW w obecnych uwarunkowaniach to słowa międzywojennego ministra Eugeniusza Kwiatkowskiego „ robić, nie biadolić”, lub Wojciecha Młynarskiego „Róbmy swoje”. U nas ta strategia się sprawdza. Efekty podjętych działań są już widoczne, a w pełnej krasie będzie je można zobaczyć już w 2011 i 2012 r.
Stanisław Wroński
(Szkic wystapienia z okazji wręczenia LAURÓW REWITALIZACJI)